حوزه علمیه باقرالعلوم (علیه السلام) شهرقدس-تهران

اخلاق پژوهش

محققّ تا زمانى كه اقدام به پژوهش نكرده و صرفاً در مرحله طرح و برنامه است، تصور درستى از پژوهش خود ندارد. از سوى ديگر، امكانات و توانمندى هاى خود را كوچك و ناچيز تلقى مى كند و مشكلات و موانع احتمالى كوچك را بزرگ جلوه مى دهد به همين دليل، يا اصلاً اقدام به انجام كار نمى كند و يا با احتياط بيش از اندازه شروع مى كند. اما هم تجربه نشان داده است و هم روايات به ما توصيه مى كنند كه هرگز نبايد از انجام كارهاى بزرگ به خاطر ترس از ناتوانى و يا ترس ازمشكلات احتمالى خوددارى كرد،8 بلكه اگر با همان امكانات اندك، اما با عزمى راسخ و توكّل به خدا شروع به كار كنيم و تصميم بگيريم كه بر همه موانع و مشكلات فائق آييم، در طول تحقيق مشخص مى شود كه اولا،ً توانمندى ها و امكانات ما بيشتر از آن بوده اند كه تصور مى كرديم و ثانياً، همه يا بيشتر امورى را كه به عنوان مشكل تصور مى كرديم، خود به خود از ميان رفته اند (احمد حسین شریفی،نشریه موسسه امام خمینی،پیش شماره 2،پاییز و زمستان84)

پژوهش یک امر دفعی و ساده نیست و فرایندی چند مرحله ای است.طبیعی است که محقق در مراحل پژوهش با دشواریها و بن بست هایی روبه رو شود.این دشواری ها از جوانب گوناگون بر سر راه محقق قرار میگیرند؛مثلا گاهی محقق در فهم موضوع یا پیدا کردن مساله مشکل دارد؛زمانی نیز منابع کافی نمیابد؛گاهی با وجود تلاش علمی و ارائه کار پژوهشی، نتایج عملی لازم را نمیگیر و گاه زحمات او نادیده گرفته می شود.در همه این موارد محقق خمودشناس و اهل حلم همواره فعالیت های علمی خود را با شکیبایی پی میگیرد و اهداف خود را مقدس تر از آن می داند که آن را فقط به تشویق و ترغیب های دیگران وابسته کند..(حسن اسلام پور کریمی،خودآموز مقدمات پژوهش،هاجر،تهران،94)از دیگر آموزه‌های مهم اخلاقی فضیلت تواضع است. پژوهشگران و محققان نیز شایسته است خود را با این صفت، آراسته کرده و از تکبر و فخرفروشی به شدت بپرهیزند.
پیامبر اکرم (ص) فرمود: تواضع جز بزرگى بر انسان نمى‏افزاید پس تواضع کنید تا خداوند شما را بلند مقام سازد. (کنزل العمال ح ۵۷۱۹)امیرالمومنین (ع) فرمود: ثمره و نتیجه تواضع، محبّت است و ثمره و نتیجه تکبّر، دشنام و ناسزاگویى مردم است. (غرر الحکم حدیث ۴۶۱۳)شایسته و بایسته اخلاقی است که پژوهشگران روحیه انتقاد پذیری داشته باشند و اگر منتقدی حرف حق و مطلب صحیحی را تذکر داد آن را با کمال افتخار بپذیرند و از منتقد خود تشکر و قدردانی کنند.(اخلاق پژوهش در اسلام، حجت‌الاسلام وحید واحدجوان، http://14khorshid.ir)
چنانکه صادق آل محمد (ص) فرمود: محبوب‌ترین برادرانم کسی است که عیب‌هایم را برایم گوشزد کند. (بحار الانوار ج 1)