حوزه علمیه باقرالعلوم (علیه السلام) شهرقدس-تهران

امام(عليه السلام) در اين کلام حکمت آميز به اهميت سکوت و کم گويى اشاره  کرده  مى فرمايد: «هنگامى که عقل کامل گردد سخن کم مى شود»; (إِذَا تَمَّ  الْعَقْلُ  نَقَصَ الْکَلاَمُ).

رابطه کمال و تمام عقل با کم سخن گفتن از اينجا روشن مى شود که اولاً ريشه  مفهوم  عقل، منع و جلوگيرى است و زانوبند شتر را از اين جهت «عقال» مى گويند که او  را از  حرکت باز مى دارد و از آنجا که سخنان سنجيده، کم است و سخنان نسنجيده،  بسيار، عقل  به انسان مى گويد: بيشتر بينديش و کمتر بگو.

ثانياً مطالبى که گفتن آن ضرورت دارد نسبت به فضول کلام و سخنان زيادى  بسيار کمتر  است، از اين رو افراد عاقل غالباً خاموش اند و به موقع سخن مى گويند.

ثالثاً انسان عاقل مى داند که بيشترين و مهم ترين گناهان با زبان انجام  مى شود بدين  سبب براى محفوظ ماندن از عواقب زيان بار گناه سعى مى کند کمتر سخن بگويد;  ولى  متاسفانه افرادى را مى بينيم که دم از ايمان مى زنند و گويى سخنان خود را  جزء اعمال  خود به حساب نمى آورند; در مجالس از آغاز تا پايان از سخنان لغو و بيهوده  يا سخنانى  که آميخته با غيبت، اهانت و تهمت باشد ابا ندارند. انسان عاقل هرگز خود را  گرفتار  عواقب سوء پرگويى نمى کند.

رابعاً گفتار زياد، نيروها و انرژى هاى ذخيره انسان را بر باد مى دهد و وقت  عزيز او  را تلف مى کند و موجب دشمنى ها و عداوت ها مى شود، بنابراين عقل و شرع به  ما فرمان  مى دهد که کم بگوئيد و گزيده بگوئيد.

در حديثى از همان حضرت در غررالحکم مى خوانيم: «إيّاکَ وَفُضُولَ الْکَلامِ   فَإنَّهُ يُظْهِرُ مِنْ عُيُوبِکَ ما بَطَنَ وَيُحَرِّکُ عَلَيْکَ مِنْ  أعْدائِکَ  ما سَکَنَ; از زياده گويى بپرهيز که عيب هاى نهانى تو را ظاهر مى سازد و  کينه هاى  آرام گرفته دشمنانت را بر ضد تو تحريک مى کند».(1)

در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «إنَّ الرَّجُلَ  لَيَتَحَدَّثُ بِالْحَديثِ ما يُريدُ بِهِ سُوءًا إلاّ لِيُضْحِکَ بِهِ  الْقَوْمُ  يَهْوى بِهِ أبْعَدَ مِنَ السَّماءِ; انسان گاهى سخنى مى گويد که قصد بدى  ندارد جز  اين که مى خواهد مردم را بخنداند و به سبب آن (از مقام خود) سقوط مى کند  بيش از  فاصله زمين و آسمان».(2)

احاديث اسلامى درباره سکوت و کم سخن گفتن و پرهيز از خطرات زبان بسيار زياد  است که  در اين مختصر نمى گنجد. اين سخن را با حديث ديگرى از پيغمبر اکرم پايان  مى دهيم که  فرمود: «مِنْ حُسْنِ إِسْلاَمِ الْمَرْءِ تَرْکُهُ مَا لاَ يَعْنِيهِ; از  نشانه هاى  خوبى اسلام انسان سخن نگفتن درباره امورى است که به او ارتباطى ندارد.(3)

(1). غررالحکم، طبق نقل ميزان الحکمه، ح 11849 «باب النهى عن کثرة الکلام».

(2). ميزان الحکمه، همان باب.

(3). بحارالانوار، ج 1، ص 216، ح 28.