امام(عليه السلام) در اين کلام حکمت آميز به اهميت سکوت و کم گويى اشاره کرده مى فرمايد: «هنگامى که عقل کامل گردد سخن کم مى شود»; (إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْکَلاَمُ).
رابطه کمال و تمام عقل با کم سخن گفتن از اينجا روشن مى شود که اولاً ريشه مفهوم عقل، منع و جلوگيرى است و زانوبند شتر را از اين جهت «عقال» مى گويند که او را از حرکت باز مى دارد و از آنجا که سخنان سنجيده، کم است و سخنان نسنجيده، بسيار، عقل به انسان مى گويد: بيشتر بينديش و کمتر بگو.
ثانياً مطالبى که گفتن آن ضرورت دارد نسبت به فضول کلام و سخنان زيادى بسيار کمتر است، از اين رو افراد عاقل غالباً خاموش اند و به موقع سخن مى گويند.
ثالثاً انسان عاقل مى داند که بيشترين و مهم ترين گناهان با زبان انجام مى شود بدين سبب براى محفوظ ماندن از عواقب زيان بار گناه سعى مى کند کمتر سخن بگويد; ولى متاسفانه افرادى را مى بينيم که دم از ايمان مى زنند و گويى سخنان خود را جزء اعمال خود به حساب نمى آورند; در مجالس از آغاز تا پايان از سخنان لغو و بيهوده يا سخنانى که آميخته با غيبت، اهانت و تهمت باشد ابا ندارند. انسان عاقل هرگز خود را گرفتار عواقب سوء پرگويى نمى کند.
رابعاً گفتار زياد، نيروها و انرژى هاى ذخيره انسان را بر باد مى دهد و وقت عزيز او را تلف مى کند و موجب دشمنى ها و عداوت ها مى شود، بنابراين عقل و شرع به ما فرمان مى دهد که کم بگوئيد و گزيده بگوئيد.
در حديثى از همان حضرت در غررالحکم مى خوانيم: «إيّاکَ وَفُضُولَ الْکَلامِ فَإنَّهُ يُظْهِرُ مِنْ عُيُوبِکَ ما بَطَنَ وَيُحَرِّکُ عَلَيْکَ مِنْ أعْدائِکَ ما سَکَنَ; از زياده گويى بپرهيز که عيب هاى نهانى تو را ظاهر مى سازد و کينه هاى آرام گرفته دشمنانت را بر ضد تو تحريک مى کند».(1)
در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «إنَّ الرَّجُلَ لَيَتَحَدَّثُ بِالْحَديثِ ما يُريدُ بِهِ سُوءًا إلاّ لِيُضْحِکَ بِهِ الْقَوْمُ يَهْوى بِهِ أبْعَدَ مِنَ السَّماءِ; انسان گاهى سخنى مى گويد که قصد بدى ندارد جز اين که مى خواهد مردم را بخنداند و به سبب آن (از مقام خود) سقوط مى کند بيش از فاصله زمين و آسمان».(2)
احاديث اسلامى درباره سکوت و کم سخن گفتن و پرهيز از خطرات زبان بسيار زياد است که در اين مختصر نمى گنجد. اين سخن را با حديث ديگرى از پيغمبر اکرم پايان مى دهيم که فرمود: «مِنْ حُسْنِ إِسْلاَمِ الْمَرْءِ تَرْکُهُ مَا لاَ يَعْنِيهِ; از نشانه هاى خوبى اسلام انسان سخن نگفتن درباره امورى است که به او ارتباطى ندارد.(3)
(1). غررالحکم، طبق نقل ميزان الحکمه، ح 11849 «باب النهى عن کثرة الکلام».
(2). ميزان الحکمه، همان باب.
(3). بحارالانوار، ج 1، ص 216، ح 28.
